ATEX (ATmosphères EXplosibles), Avrupa Birliği’nde patlayıcı ortamlarda kullanılan ekipmanların güvenliğini sağlamak için geliştirilen bir dizi yönerge ve standartları ifade eder. Patlayıcı ortamlar, gazlar, buharlar, tozlar veya yanıcı maddelerin bulunduğu ve patlama riski taşıyan ortamlardır.

ATEX direktifi, patlayıcı ortamlarda kullanılan ekipmanların tasarımı, üretimi ve kullanımıyla ilgili gereklilikleri belirler. Bu gereklilikler, ekipmanların patlamalara karşı dayanıklılığını ve güvenliğini sağlamak için çeşitli koruma yöntemlerini içerir. ATEX sertifikalı ekipmanlar, belirli koruma tiplerine (Ex tipleri) ve sınıflandırmalara (Zone bölgeleri) sahiptir.

Bu yazımızda Atex koruma yöntemleri ve kodları hakkında bilgi vereceğiz;

Patlayıcı Ortamlarda Koruma Yöntemleri/Tipleri

Flameproof (Ex d / da / db / dc), patlayıcı atmosferlerde kullanılan ekipmanların patlamaya dayanıklı bir şekilde tasarlandığı bir koruma tipidir. Flameproof ekipmanlar, içerisindeki potansiyel patlayıcı gaz veya buharların patlamasını önlemek için özel olarak tasarlanmış muhafazalarla donatılmıştır. Bu muhafazalar, patlamaya dayanıklı özelliklere sahip malzemelerden yapılmıştır ve içerideki patlama basıncını etkili bir şekilde kontrol eder. Flameproof ekipmanlar, patlayıcı atmosferlerde güvenli bir şekilde kullanılabilir ve patlama riskini minimize eder.

Intrinsic safe (Ex i / ia / ib / ic), patlayıcı atmosferlerde güvenli bir şekilde kullanılan elektrikli ekipmanların tasarım ve çalışma prensiplerine dayanan bir koruma yöntemidir. İntrinsik güvenli ekipmanlar, patlamaya neden olabilecek enerji seviyelerini düşük tutarak patlama riskini minimize eder. Bu ekipmanlar, düşük voltaj ve akım düzeylerinde çalışır ve patlayıcı ortamda kullanıldıklarında herhangi bir kıvılcım veya ısı oluşturmazlar. Böylece, potansiyel patlama riski olan alanlarda güvenli bir şekilde kullanılmaları sağlanır. İntrinsik güvenli ekipmanlar, özellikle petrokimya, madencilik, petrol ve gaz endüstrisi gibi patlama tehlikesi yüksek olan sektörlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Encapsulation (Ex m / ma / mb / mc) patlayıcı gaz veya toz ortamlarında kullanılan ekipmanların, içerisinde patlama potansiyeli olan parçaların koruyucu bir kapsül veya muhafaza içerisinde yer almasıyla sağlanır. Bu muhafaza, ekipmanın iç kısımlarına erişimi sınırlar ve patlama etkilerini dışarıya yayılmasını

önler.

Increased safety (Ex e) korumalı ekipmanlar, elektrik devrelerindeki kıvılcım, yüksek sıcaklık veya açık kontaklar gibi riskli unsurların kontrol altında tutulduğu ve izole edildiği özel tasarımlara sahiptir. Bu sayede, patlayıcı atmosferlerde çalışırken patlamalara karşı daha yüksek bir güvenlik düzeyi sağlar. Türkçeye artırılımış güvenlik olarak çevrilebilir.

Non Sparking (Ex nA/ nC/ nL) koruma tipine sahip ekipmanlar özel olarak tasarlanmış ve imal edilmiş malzemelerden üretilir. Bu malzemeler, sürtünme, çarpma veya diğer potansiyel enerji kaynakları ile temas ya da düşük enerjide çalışarak kıvılcım oluşumu riskini minimize eder. Böylece, patlayıcı ortamlarda çalışırken kıvılcım kaynaklı patlama riskini azaltır.

Pressurized (Ex p / pxb / pyb / pzc) koruma tipinde, ekipmanın iç kısmı patlayıcı ortamdan izole edilir ve içerisine basınçlı bir gaz veya hava verilir. Bu basınçlı ortam, dışarıdaki patlayıcı gazların içeri sızmasını engeller ve patlama riskini azaltır. Ekipmanın gövdesi genellikle sızdırmaz ve sağlam bir şekilde tasarlanır, böylece basınçlı ortam korumayı sağlar. Basınçlandırılmış koruma tipi, özellikle patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan elektrikli ekipmanlar için uygundur. Bu yöntem, patlama riski yüksek ortamlarda güvenli çalışma sağlamak için önemli bir koruma sağlar. Bu tür ekipmanlar, patlayıcı gazların veya buharların potansiyel olarak tehlikeli seviyelerde olduğu alanlarda kullanılmaktadır.

Sand filled (Ex q / qb / qc) yöntemi genellikle patlayıcı ortamlarda kullanılan ekipmanlar için tercih edilir. Bu tür ortamlarda, tozlar havada yayıldığında patlama potansiyeli oluşabilir. Kum doldurulmuş ekipmanlar, tozların patlamasını engelleyerek çalışma güvenliğini sağlar. Bununla birlikte diğer yöntem olarak ekipmanın içi genellikle özel conta ve kablo girişleriyle donatılmıştır ve herhangi bir patlayıcı gaz veya buharın içerisine sızmasını engeller. Ayrıca, ekipmanların elektriksel bileşenleri ve kabloları, patlama potansiyeli olan ortamla temas etmeyecek şekilde korunmuştur.

Oil immersion (Ex o / ob / oc) koruma tipinde, elektrikli ekipmanlar özel bir yağ içerisine yerleştirilir. Bu yağ, ekipmanın içerisindeki elektriksel bileşenleri ve yüzeylerini kaplar. Yağın içerisindeki özel özellikler sayesinde, patlayıcı gaz veya buharların ekipmanın içerisine girmesi veya yayılması engellenir. Ekipmanın yağ içerisine batırılması, elektriksel bileşenlerin yalıtımını artırır ve aynı zamanda ısı dağılımını optimize eder. Bu sayede, ekipmanın içerisinde oluşabilecek yüksek sıcaklıklar kontrol altında tutulur ve patlama riski minimize edilir.

Optical radiation (Ex op is / op sh / op pr) koruma yöntemi potansiyel olarak patlayıcı ortamlarda çalışan ekipmanların optik radyasyon kaynaklarının güvenliğini sağlamak amacıyla kullanılır.

Enclosure (Ex ta / tb / tc) koruma tipi ekipmanın potansiyel olarak patlayıcı ortamlarda kullanıldığında içerideki patlayıcı atmosferle temasını engellemek için bir dış kaplama kullanır. Bu dış kaplama, ekipmanın iç kısmına koruyucu bir bariyer oluşturur ve patlamalara neden olabilecek tozlarla temasını sınırlar.